Inleiding
Cultuur
Kunst en cultuur zorgen voor saamhorigheid, troost, creativiteit, inspiratie en verbinding. Cultuur draagt bij aan brede welvaart, het draagt bij aan het welbevinden van onze inwoners. Het is overal aanwezig in ons dagelijks leven, het gaat over onze identiteit, drijfveren en dromen. Cultuur prikkelt, daagt uit. We zien momenteel verschillende knelpunten en uitdagingen in de sector. De door ons verstrekte subsidies zijn vaak net voldoende om te overleven en we zien dan ook grote kwetsbaarheid bij met name de instellingen die niet door het Rijk worden gesubsidieerd. Daarnaast wordt het voortbestaan van culturele instellingen bedreigd door kostenstijgingen, van hogere prijzen voor bouwmaterialen, de huur van tenten en de loonkosten voor schaarse zzp-ers zoals beveiligers en technici tot de explosieve stijging van de energiekosten. Naar verwachting blijft een groot deel van deze kosten structureel hoog. Veel culturele instellingen worden na corona nog steeds geconfronteerd met lagere bezoekerscijfers of uitgestelde reserveringen. Het gedrag van veel cultuurconsumenten is veranderd en bezoekers blijven langer weg dan verwacht. Er is aantoonbare schaarste op het vlak van de bemensing in techniek, productie en zakelijke (waaronder marketing) en financiële leiding bij culturele organisaties. Op het gebied van duurzaamheid en circulariteit kent de sector vele uitdagingen, variërend van de implementatie van energiebesparende maatregelen tot een verandering in de manier van denken en doen bij het maken van culturele producties. Een fatsoenlijke betaling van werk in de culturele sector is niet vanzelfsprekend. Per 2025 moeten alle culturele instellingen die aanspraak willen maken op publieke middelen voldoen aan de Fair Practice Code , maar ook aan de Governance Code Cultuur en de Code Diversiteit & Inclusie . Het doel is om de drie codes tot een vanzelfsprekend onderdeel van de bedrijfsvoering in de cultuursector te maken en te zorgen voor eerlijke beloning in de cultuursector.
Ondanks het bovenstaande zien we de voortdurende wendbaarheid, kracht en inventiviteit van het culturele veld. De in het uitvoeringsprogramma opgenomen instrumenten en regelingen komen ten goede van de gehele regionale basisinfrastructuur. Zichtbaar is dat we werken aan een duurzame versterking van het erfgoedveld. Er is een sterkere verbinding gelegd tussen cultuur en toerisme. We werken aan het duurzaam versterken van de kwaliteit van het cultuuronderwijs en het vergroten van de kansengelijkheid zodat alle kinderen en jongeren in contact komen met kunst en cultuur. Cultuur waarderen we in eerste instantie om haar intrinsieke waarde voor de inwoners en bezoekers van de provincie. Tegelijk zijn we ons sterk bewust van de verbindende waarde die kunst en cultuur genereren. Die waarde hebben we bij uitstek nodig bij de uitvoering van de sociale agenda van Nij Begun, waarbij er ook in en rondom de gezondheidssector en welzijnssector verbindingen worden gelegd. Op dit moment zijn de contouren voor een Sociale Agenda binnen Nij Begun nog niet helder. De rol van de provincie hierbinnen moet nog verder vorm krijgen. Onze inzet is om cultuur hierin een volwaardige plaats te geven. Dit geldt eveneens voor de Economische Agenda en de provinciale economische visie aangezien kunst en cultuur in belangrijke mate bijdraagt aan de Groningse (vrijetijds)economie door de economische spin-off van onder andere festivals en musea en is de sector van belang voor de arbeidsmarkt, toerisme alsook het vestigingsklimaat.
De samenwerking met Groninger gemeenten, al eerder ingezet, betaalt zich uit. Met bovenstaande voorbeelden geven wij invulling aan onze doelstellingen rondom vernieuwing, samenleven met cultuur, overal cultuur, gekoppeld aan onze specifieke Groninger kwaliteiten rondom erfgoed, collecties, taal en landschap. We willen dat iedereen, jong en oud, in Stad en Ommeland, toegang heeft tot kunst en cultuur. De makers van kunst en cultuur moeten een eerlijke beloning kunnen verdienen.
In 2025 gaan we door met alle relevante partijen invulling te geven aan de opgave wat we met elkaar te doen hebben om de tweede helft van onze beleidsperiode 2021-2028 een nog meer succesvol en waardevol provinciaal cultuurbeleid te kunnen voeren. Welke accentverschuivingen en bijsturingen zijn er bijvoorbeeld nodig? Hoe gaan we invulling geven aan hierboven geschetste knelpunten en uitdagingen? Wij zijn hiermee gestart in 2023/2024 en vervolgen dit proces in 2025 waarbij we samen met de gemeente Groningen en de Kunstraad de noodzakelijke stappen zetten qua implementatie van het Uitvoeringsprogramma Cultuur 2025-2028.
Erfgoed, Ruimtelijke kwaliteit en Landschap (ERL)
Groningen is mooi, Groningen is prachtig! De statige borgen op ooit woeste gronden, kapitale boerderijen in het weidse Groninger land, en authentieke wierdendorpen, die de rust van vroeger uitstralen, zijn het maatschappelijk kapitaal waar Groningen om bekend staat. Het kapitaal waar we trots op zijn. Samen met de nieuwe ontwikkelingen in het Groninger landschap, de moderne architectuur, de 'Groninger ontwerpcultuur', zijn het de ijkpunten die ervoor zorgen dat we ons thuis voelen. Groningen heeft goud in handen. Maar dit goud staat onder druk, door de gevolgen van de gaswinning, de landelijke transities en opgaven zoals bodemdaling, maar ook door de demografische ontwikkelingen. Het is onze publieke taak om te zorgen voor ons goud, om waar mogelijk de rijkdom te vergroten en om die rijkdom verder uit te bouwen. Dat kunnen en willen wij niet alleen, maar dat doen wij samen met onze gemeenten, onze maatschappelijke partners en met de rijksoverheid. Wij werken samen aan de opgave ERL (looptijd tien jaar) en, specifiek voor het aardbevingsgebied, via een meerjarig en geactualiseerd Erfgoedprogramma, zodat ook in de toekomst er niets boven Groningen gaat!
We zitten qua uitvoering in de tweede helft van de looptijd van het ERL-programma. Daarbij werken we aan de aanbevelingen voortkomend uit de in 2022 uitgevoerde Tussenevaluatie ERL. Dit betreft het verder uitvoeren van de opgave ERL (programmaplan 2017-2027); dit programma is in ieder geval met één jaar verlengd tot en met 2027. Het betreft ook het uitvoeren van het verlengde Erfgoedprogramma (voor het aardbevingsgebied). Dit Erfgoedprogramma (NPG-deel) is in 2023 verlengd tot en met 2025. Vanuit Nij Begun is dit programma verder verlengd tot en met 2028 (inclusief financiën). In 2025 zullen we het Erfgoedprogramma in samenwerking met alle betrokken partijen inhoudelijk vullen voor de periode 2026-2028 conform de onderdelen die opgenomen zijn in de aanvraag in de richting van het ministerie van EZK voor de middelen uit Nij Begun.
Naast het verder uitvoeren van de programma's ligt de nadruk vanuit de Tussenevaluatie op het centraal stellen van Ruimtelijke kwaliteit bij programma's/opgaven met ruimtelijke consequenties (onder andere via Mooi Groningen) en het uitrollen van de kennis en instrumenten uit het Erfgoedprogramma over de hele provincie.
De druk maar ook koppelkansen die voortvloeien vanuit de grote transities en opgaven vragen om (monitoring)instrumenten gericht op de versterking van ruimtelijke kwaliteit en landschap, zoals een aandacht voor ruimtelijke kwaliteit op boerenerven, een Activeringscampagne Ruimtelijke Kwaliteit, de Kwaliteitsgids, behoud en doorontwikkeling van Groen Erfgoed, de uitrol van de Landschapsmonitor, een Provinciale ontwerpprijs en het Steunpunt Ruimtelijke kwaliteit. Hiervoor werken we vanuit een beleidsprogramma Ruimtelijke kwaliteit en Landschap. De uitvoering hiervan landt onder meer in de uitvoeringsagenda Mooi Groningen.
Uit de tussenevaluatie ERL is gebleken dat er een grote behoefte is om de succesnummers van het Erfgoedprogramma uit te rollen over de rest van de provincie. In 2024 hebben we het Erfgoedloket en de subsidieregelingen al verbreed. In 2025 zullen we de verbreding zoeken in de onderwerpen Kennis, Innovatie, Verduurzaming en Onderwijs en in de Boerderijenaanpak.
Maatschappij en Versterking leefbaarheid
Werken aan leefbaarheid binnen de provincie Groningen kenmerkt zich al jaren door een integrale aanpak; van buiten naar binnen. We werken intensief samen met gemeenten, maatschappelijk organisaties, kennisinstellingen, bedrijven en inwoners om maatschappelijke uitdagingen in onze provincie het hoofd te bieden. Dit doen we onder andere in het netwerk Gezond Groningen. Gezond Groningen is het regionale samenwerkingsnetwerk waarin ruim 52 partijen uit het sociale en medische domein samenwerken. Het samenwerkingsnetwerk waarin enthousiaste, bevlogen, gedreven en gemotiveerde mensen samenwerken om het verschil te maken in de regio. Het netwerk Gezond Groningen biedt de mogelijkheid om een bijdrage te leveren aan de transitie van zorg naar gezondheid. We streven in de provincie Groningen naar gezonde Groningers die, als dat nodig is, toegang hebben tot gezonde zorg. Daar zijn alle betrokken partijen voor nodig, zowel uit het sociale als medische domein.
Het regionale samenwerkingsverband Gezond Groningen is gevormd als een netwerkorganisatie, in feite als een netwerk van netwerken, om alle partijen die een opgave hebben die aansluit bij Gezond Groningen met elkaar te verbinden en te committeren aan een gezamenlijke ambitie, zoals verwoord in het Regioplan Gezond Groningen. De provincie is onafhankelijk voorzitter van het bestuurlijk overleg van Gezond Groningen. De rol van de provincie is hierbij verbindend, ondersteunend en aanjagend. Samen werken we aan oplossingen voor complexe maatschappelijke opgaven. Met als doel het stimuleren en verbeteren van de leefbaarheid voor alle inwoners van Groningen. Dit jaar vatten wij dit als eerste provincie ooit in een leefbaarheidsvisie.
De focus van de nieuwe Leefbaarheidsvisie 2024-2035 zal gezien de aandacht voor leefbaarheid in het Hoofdlijnenakkoord liggen op de thema's 'Gezond en Vitaal', 'Sociaal' en 'Woon- en leefomgeving'. Hier zal uiteindelijk via een uitvoeringsprogramma leefbaarheid praktische invulling aan gegeven worden. De leefbaarheidsvisie en het uitvoeringsprogramma worden in nauwe afstemming met alle gemeenten, zorg- en welzijnsorganisaties, kennis- en onderwijsinstellingen, adviesbureaus en woningcorporaties, sportinstellingen, ondernemers en inwoners vormgegeven.
De contouren voor een Sociale Agenda binnen Nij Begun zijn steeds meer helder. Met maatregel 34 hebben regio en Rijk een kwartiermaker uitgenodigd om samen een sociale agenda op te stellen en de uitvoering vorm te geven. De agenda zal bestaan uit concrete doelstellingen en investeringen die ten goede komen aan de leefbaarheid, onderwijskwaliteit, armoedebestrijding, gezondheid en arbeidsparticipatie van inwoners. Hierbij is specifiek aandacht voor kinderen en jongeren die opgroeien in een kansarme omgeving. Zo draagt de sociale agenda bij aan de duurzame inzetbaarheid van mensen en de toekomstbestendigheid van de regio, en sluit aan bij de economische transities die daarvoor nodig zijn. De Sociale Agenda en de Leefbaarheidsvisie 2024-2035 hebben op gebied van doelstellingen raakvlakken met elkaar. We stemmen dit met elkaar af, zodat er geen overlap plaatsvindt en/of onnodig dubbel werk wordt uitgevoerd.
Aan de in 2022 vastgestelde Provinciale Uitvoeringsagenda Wonen 2022-2026 'Samen werken aan wonen' wordt in 2025 verder gewerkt. De uitvoeringsagenda kent twee hoofdlijnen:
- Versnellen van de woningbouw met aandacht voor kwaliteit en diversiteit
- Verbeteren en verduurzamen van de bestaande woningvoorraad.
Concreet worden onder meer een bruikbare aanpak voor het versnellen van woningbouw voor Groningse gemeenten opgesteld en werken we nauw samen met gemeenten bij het opstellen van woonzorgvisies, volkshuisvestingsprogramma's, urgentieregelingen en huisvestingsverordeningen'.
Het overkoepelende doel van het versterken van de leefbaarheid, zoals ook benoemd in het hoofdlijnenakkoord, is het verbeteren van de Brede Welvaart in onze provincie. We willen zo een aantrekkelijke en leefbare provincie zijn. Brede welvaart gaat over meer dan alleen ons inkomen, economie of groei. Het gaat over alles dat het leven de moeite waard maakt. Dus over leefbaarheid en veiligheid, kwaliteit van de leefomgeving, gezondheid, sociale samenhang en voorzieningenniveau, onderwijs en arbeidsmarkt, klimaat en energie, natuur en landbouw, bereikbaarheid en woningmarkt, nu en later. We ondersteunen gemeenten bij het formuleren van hun ambities hierin.
Sport en bewegen
We blijven streven naar een actieve en gezonde samenleving waarin bewegen, een integraal onderdeel is van het dagelijks leven, ongeacht leeftijd, achtergrond of fysieke capaciteiten. Net als afgelopen jaren blijven we ons inzetten op het bevorderen van een gezonde en actieve leefstijl, door sporten en bewegen te stimuleren. We geven een vervolg aan het, door meer dan vijftig organisaties ondertekende, Gronings Provinciaal Beweegakkoord 'samen werken naar een vitale provincie'. De rol van de provincie is aanvullend op die van gemeenten. Samen met gemeenten, onderwijsinstellingen, organisaties uit sport, kinderopvang, zorg en welzijn en het bedrijfsleven blijven we ons inzetten op de gestelde doelen en ambities van het beweegakkoord. Deze goede en succesvolle samenwerking heeft al geresulteerd in concrete projecten en aanvragen, waardoor we de inwoners (jeugd, ouderen, mensen met een beperking etc.) in beweging brengen. Daarmee geven we invulling aan onze ambities om te blijven investeren in sport en bewegen en daarmee bij te dragen aan het welzijn, de gezondheid en leefbaarheid van onze inwoners.
Wonen en Regio Groningen-Assen
In het kader van de Nationale Woon- en Bouwagenda zijn er in 2023 tussen Rijk, provincies en gemeenten afspraken gemaakt over de woningbouw in Groningen. Deze afspraken zijn verder uitgewerkt in 2024 en zullen leiden tot verrijkte woondeals. Onze inzet in de afspraken is dat we in gezamenlijkheid werken aan een woningaanbod die aansluit bij de wensen van de Groningers, passend in onze omgeving. Daarnaast werken we via de provinciale uitvoeringsagenda wonen samen met gemeenten en corporaties aan het versnellen van de woningbouw. Dit sluit aan bij de afspraken die in de regionale woondeals zijn gemaakt.
In het ommeland ligt het accent van de woningbouwopgave op de koppeling met de bestaande woningen. Het bouwen van nieuwe woningen gaat hier vaak gepaard met herstructurering en verduurzaming van bestaande wijken en buurten omdat hier nog een achterstand in te halen is. Dit is een ‘extra’ opgave en vereist goede samenwerking in de regio en in de provincie. Samen met gemeenten en woningcorporaties werken we aan de actiepunten uit de provinciale woonagenda, waarvan het verbeteren van de kwaliteit van de bestaande woningvoorraad onderdeel is. Hierbij zijn aanvullende middelen en passende regelingen van het Rijk onontbeerlijk. Overigens speelt deze herstructureringsopgave niet alleen in het ommeland maar is deze ook in de stad Groningen van toepassing.
Een groot deel van de provinciale woningbouwopgave landt in de Regio Groningen-Assen (RGA). In dit samenwerkingsverband hebben wij de verstedelijkingsstrategie RGA en het NOVEX-ontwikkelperspectief voor de Regio opgesteld waarin onder andere de thema's wonen, mobiliteit, werken en groen zijn geïntegreerd. Het ontwikkelperspectief werken wij nu uit in de vorm van een uitvoeringsagenda en investeringsagenda. Hierin maken wij (financiële) afspraken met het Rijk in het traject NOVEX RGA om de ontwikkeling van woningbouwlocaties te versnellen. Het samenwerkingsverband van de RGA wordt dit jaar geëvalueerd en geactualiseerd, dit gebeurt elke vier jaar. Raden en Staten worden bij de evaluatie en actualisatie betrokken.